Pınar, Ceylan, “Clement Greenberg ‘Avangard ve Kitsch’ (1939)"

                                                

AVANGARD VE KİTSCH

    Bir toplumda sanat hem kitsch hemde avangard olabılır. Aynı düzen ve aynı kültürün parçalarına sahip bir toplumda Braque tablosu ve Saturday Evening Post kapağı gibi birbirinden farklı şeyler aynı anda ortaya çıkabilir. Batı burjuva toplumunda ortaya çıkan Avangard kültür ile tarihe dair üstün toplum eleştirisinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.1850-60'ların entelektüel bilincinin bir parçası haline gelen avangard bakış açısı sanatçılar tarafından bilinçsizce de olsa özümsenmişti. Sanatta avangardın işlevi"deney yapmak" değil ideolojik karışıklık ve şiddetin ortasında kalmışken, kültürün ilerlemesini mümkün kılacak bir yol bulmak olduğu görüldü. Halktan uzaklaşan avangard sanatçı, sanatını sınırlayarak göreceli durumların çözümlendiği ya da konu dışı kaldığı bir mutlak durumun ifadesine ulaşmaya çalışarak, onun yüce konumunu korumak için çabaladı. "Sanat sanat içindir" ve "yalın şiir" ortaya çıktı. Böylece konu veya içerik adeta veba gibi kaçınılması gereken bir şey haline gelir. Avangard, mutlak olanın arayışında iken "soyut’ yada "nesnel olmayan" sanata -aynı zamanda şiire de- ulaştı. Avangard tanrıyı değil, sanatın öğretilerini ve işlemlerini taklit ettiği -“taklit etmeyi" Aristotelesçi anlamda ortaya çıkarır. "Soyut"un yaratılışı böyledir. Picasso, Miro, Kandinsky, Brancusi,Klee, Matisse ve Cézanne  ilhamlarını çalıştıkları ortamdan alırlar. Mekân, yüzey, şekil, renk vs buluşları ve düzenlemesi ıle uğraşırlar ve bu etmenler haricindekileri dışarıda bırakırlar.      Avangardın olduğu yerde arkagard vardır. Sanayileşmiş Batı'da ikinci bir yeni kültürel olgu olarak kitsch ortaya çıkmıştır.Renkli baskılar,dergi kapakları,illüstrasyonlar, reklamlar, çizgi romanlar,Tin Pan Alley müziği,step dansı, Hollywood filmleri, ticari sanat ve edebiyat. Kitsch, Batı Avrupa ve Amerika’da şehirleşmeyi sağlayan ve okur yazarlığı yaygınlaştıran sanayi devriminin bir ürünüdür. Kitsch ile halk boş vakitlerini ve konforlarını diledikleri gibi düzenleyebiliyordu.Şehirlere yerleşen köylüler okuma yazma öğrendiler ama şehrin geleneksel kültüründen tat almalarını sağlayacak boş vakit ve konforu elde edemediler.Taşra olan halk kültürlerini yitirdiler ve şehirli yeni kitleler kendi tüketim alışkanlıklarına uyacak bir çeşit kültür sağlaması için toplum üzerinde baskı uygulamaya başladılar. Avangard’a  karşı bilgisiz, sadece bir kültürün sunabileceği eğlence için aç olan kimselere hitap eden taklit kültür, kitsch. Kitsch bilgisizliği körükler. Akademik olan herşey kitschtir. Sanayileşmenin ilerleyişi ile toplum yerel sanatların ürünlerindense dergi kapakları fotogravür gibi makine yapımı olan kitschi, el yapımı bir üründen daha düşük fiyata satınalınabilir olanı tercih etti. Kitsch, daha ucuza yeniden üretilebildiği için Rembrandt'tan çok daha kâr getiren birşey oldu. Dwight Macdonald," Cahil köylüler akademik kitchin önde gelen temsilcilerinden sosyal gerçekçi ressam İlya Repini, kendi ilkel halk sanatlarına yakın bulurlar. Bu resimler doğal bir gerçekçiliğe sahiptir ve dramatiktir. Bir hikaye anlatırlar. Resim hakkında yeterli bilgi sahibi olmayan köylüler yada halk tarafından kolaylıkla anlaşılabilektedir. Pablo Picasso’nun resimlerinin soyut ve realist olmamasından dolayı köylüler için resimler zor anlaşılır bulunmaktadır. Bu resimleri anlayabilmek için sanat hakkında bilgi sahibi olmak gereklidir. Köylü bu nedenlerle Repin’in resimlerini istemektedir ve Repin’e kültürlü seyirciyi resimlere bakmaya yönelten içgüdülerin aynılarıyla bakar.Kitleler formalizm’den kaçmaya ve ‘sosyalist gereçekçiliğe’ karşı hayranlık duymaya şartlandıkları için Tretyakov’a (Moskova’nın çağdaş Rus Sanatı müzesi: Kitsch) giderler. Avangard sanat süreçlerini taklit ediyorsa kitsch, onun sonuçlarını taklit eder. Kitsch, totaliter devletlerin kendilerini halka sevdirmelerinin ucuz yollarından biridir. Kitsch ile toplumun kültür düzeyi yükselemez. Bu sebepten dolayı avangard yasak addedilir. Faşistlerin ve Stalin yanlılarına göre avangard sanatın temel sorunu aşırı eleştirel olmaları değil de aşırı ‘saf’ olmalarıdır, öyle ki avangard ile etkili propaganda yapmak çok zordur Kitsch, bir diktatörü insanların ‘ruh’uyla daha yakın bir ilişki içerisinde tutar. Resmi kültür, genel kitle seviyesinden üstün olursa, bir ayırım tehlikesinden bahsedilir.(1)

        Sanat tarihçisi Yve-Alain Bois ise kitsch teriminin ömrünü çoktan doldurduğunu savunur. Ona göre bu terimin yerini ‘gösteri’ (spectacle) almıştır.  Gösteri Toplumu kitabında Guy Debord, “tüm hayatın devasa bir gösteri birikimine”, “bir temsile” dönüştüğünü yazar.Ve “gösteri, imaja dönüşene kadar yoğunlaşmış sermayedir. Paranın öteki yüzüdür.(2) Spectacle’ı medyada, reklamlarda, show dünyasında, düğünlerde,gelinlerde (kollarını ve boyunlarını altınlarla  doldurmaları gibi..), politikacıların güç gösterileri yapması(Tayyip Erdoğanın parti propagandalarında gövde gösterisinde bulunması gibi),Parti afişlerinde, bayraklarında,faşizmde  ve toplum yaşantısında her yerde karşılaşabiliyoruz. Günümüz mimarisinde (Burj-Dubai..gibi) en yüksek binaların finans binaları (Otel,Rezidans,İş Merkezi vs.) olması da toplumda paranın çok önem kazandığına örnektir. Guy Debord’a göre ‘Artık gösteri bütün gerçekliğe işlemiştir. Beş temel özelliğe sahiptir: kesintisiz teknolojik yenileme; devlet ve ekonominin birleşmesi; gizlilik; yalan; şimdiki zamanın ebedileştirilmesi…Gösterinin egemenliğinin ilk önceliği tarihsel bilginin silinmesidir.(3) Greenberg’in bahsettiği Kitsch’i ve Guy Debord’un bahsettiği Spectacle’ı Türkiye'de çok sık görebiliyoruz. Kitsch’i üretebilen bir ülke olan Türkiye’de ‘Kitsch’in konumu, burada avangardın yeşermemiş oluşu gerçeğiyle birlikte düşünülünce daha da anlamlıdır. Avangard üretemeyen tüm toplumlarda, ‘Kitsch’ taklit kültür oldukça hızlı bir şekilde gelişiyor. Kitsch pahalı ve ulaşılamayanlara alternatif olarak vardır.Halkın büyük bir kesimi ulaşılabilir olanı istiyor. Türkiyede avangard sanatın görülmemesi ülke ekonomisinin gelişmemesi ile bağlantılı bir durumdur.Batı ülkelerinin sahip olduğu birçok şeyi  kopyalayarak, içinede kendi sahip olduğu  arabesk kültürü karıştırarak Kitsch kültürü pekiştirmektedir.Gecekondular arasında yapılan uzun göktelenler, İstanbulda Venedik mimarisinden kopya edilen Venedik Saraylarının yapılması, Mtv de yayınlanan video kliplerinin ve melodilerinin  Türk sanatçıları tarafından birebir kopya yapılması yada Kayışdağında Facebook logosunu kullanan bir Facefood adında bir yerin olması bir kitsch yaşantının olduğunu gösterir. Türkiye'nin divası olarak medyanın topluma gösterdiği Bülent Ersöy gerek giydiği abartılı kostümleri (tüllü şapkaları,maskeleri ve makyajları ..vs)  gerek abartılı tavırları ile Kitcsh bir sanatçı olduğu söylenilebilir.Sanat piyasasında satılan resmin para ettiğinden dolayı iyi olarak görülmeside bir gösteri (Spectacle)dir. (4)Ali  Artun ‘Çağdaş Görme Eğiliminde güzel’ isimli makalesinde zamanımızda neyin doğru, neyin iyi ve neyin güzel olduğuna ilişkin normları piyasa belirlemektedir demiştir.Yani değerinin kaydettiği ‘rekor’, rekoru yaratan sanat patronunun statüsü,ve bütün bu hadisenin meşrulaştırılmasına ilişkin safsata (sofistleştirme) nedenleriyle aynı zamanda ‘elitist’tir. Bir sanat eserinin duyularımız üzerindeki etkisi hayret,çarpılma, şaşkınlık, artık daha ziyade onun  fiyatıyla ilgilidir.(4) Türkiyedeki çoğu koleksiyoner de  resmin sanatsal değerinden çok para edip etmediğiyle ilgilenmekte yada popülar olup olmadığı ile ilgilenmekte, genellikle Greenberg’in de bahsettiği gibi kolay anlaşılabilen Kitsch sanatı istemektedir.

     Toplumda kitsch kuralcı ve akademik olan bakış açısıyla mantar gibi yayılabilmektedir.Ancak bu bakış açılarından kurtulabilindiğinde avangard çoğalmaya ve üremeye başlayacaktır.

________________________________________________________________________

 

(1)     Clement Greenberg ‘Avangard ve Kitsch ’,Partisan Review,New York,VI,sy.5(1939)

(2)     Gösteri Toplumu,Guy Debord,Ayrıntı Yayınları,sf: 14

(3)     ‘Çağdaş Sanatın Örgütlenmesi-Estetik Modernizmin Tasfiyesi’ İletişim Yayınları, Ali Artun,sf:46

 (4)   http://www.aliartun.com/content/detail/54

KAYNAKLAR

  (1)  Clement Greenberg ‘Avangard ve Kitsch’, Partisan Review,New York,VI,sy.5(1939)

  (2)  Gösteri Toplumu Guy Debord Ayrıntı Yayınları (1996)

  (3)  ‘Çağdaş Sanatın Örgütlenmesi-Estetik Modernizmin Tasfiyesi’ İletişim Yayınları, Ali Artun - 2010, SY: 577

  (4)   http://www.aliartun.com/content/detail/54